เรื่องสมมติที่เกิดขึ้นจริง

สิบสองปีก่อนโน้น Google Docs ยังใช้ภาษาไทยไม่ได้ดีเท่าทุกวันนี้ อจก. กับ FOSS dev หยิบมือนึง อยากเอาฟอนต์ TH Sarabun New เข้าไปอยู่ใน Google Docs จะได้สร้างเอกสารภาษาไทยได้สมบูรณ์ขึ้น โดยเฉพาะเอกสารราชการซึ่งมีมติฯ ให้ใช้ TH Sarabun PSK (อ่านต่อไปเรื่อย ๆ จะเข้าใจ PSK กับ New)

และบังเอิญหยิบมือนั้นได้คุยกับ Dave Crossland คนที่ทำโครงการ Google Fonts .. เวลานั้น Dave บอก อจก. ว่ากำลังจะมาเมืองไทยพอดี ถ้าจะให้ workshop เรื่องฟอนต์ สัญญาอนุญาต การออกแบบ โปรแกรม Dave ยินดีมาก ๆ

สำหรับหยิบมือนั้น การคุยกันกับ Dave เป็นการปักหมุด เรื่องฟอนต์ไทยไป Google Docs

Dave แนะนำว่าเอาเข้า Google (Web) Fonts ถึงจะไปปรากฏใน Google Docs ได้ แต่ อจก. ไม่ใช่เจ้าของฟอนต์ TH Sarabun New เลยได้ประสาน คุณศุภกิจ เฉลิมลาภ ผู้ออกแบบฟอนต์ตระกูล TH Sarabun เพื่อขอให้ปรับสัญญาอนุญาตเป็น SIL Open Font License (OFL) ซึ่งเป็น requirement ของ Google Fonts

เวลานั้นคุณศุภกิจมีงานในมือเยอะมาก ๆ ทำไปทำมา เลยอนุญาตให้ อจก. เป็นคนเขียน OFL ประกบ TH Sarabun New และส่งฟอนต์ในชื่อ TH Sarabun OFL ต่อให้ Dave

TH Sarabun OFL เลยเป็นฟอนต์ TH Sarabun แรกที่ไปโผล่ที่ Google เป็นฟอนต์ลับที่ไม่มีใครได้เห็นเลย ยกเว้นหยิบมือใน mail 2-3 loops ที่คุยกัน

หลังจากนั้นก็ไม่ได้อัปเดตอะไรกันอีก จนวันหนึ่งเราได้เห็น TH Sarabun PSK ใน Google Docs พร้อม ๆ กับฟอนต์ไทยตระกูล default TH language pack ของ Windows (Angsana, Cordia, …)

… งงไหม? ทำไมอยู่ ๆ ได้เป็น TH Sarabun PSK?

อจก. ก็งง 555+

แต่คาดว่าคงมีใครผลักดันจนได้แหละ และเราไม่ได้เสียดายว่าไม่ใช่ผลงานทีมหยิบมือของเรา เราดีใจด้วยซ้ำที่ผู้ใช้จะมีฟอนต์ไทยใช้ใน Google Docs เสียที

… แต่คนที่รู้(ซึ่งมีอีกไม่กี่หยิบมือในประเทศ) ก็จะรู้ว่า TH Sarabun PSK เป็นฟอนต์ที่มีปัญหาทางเทคนิคอย่างน้อย 2 เรื่อง เลยไม่ควรถูกเลือกไปใช้งาน

(ปูพื้น สำหรับคนที่ยังไม่รู้เรื่องฟอนต์ – ฟอนต์ ปัจจุบันไม่ใช่ภาพอักขระเฉย ๆ แต่มีโค้ดโปรแกรมผสมอยู่ด้วยครับ ภาพอักขระที่ปรากฏคือผลของการรันโปรแกรมที่ฝังในไฟล์ TTF OTF WOFF ฯลฯ กับจุดควบคุมเส้นและรูปทรงทางเรขาคณิตของภาพอักขระ เพื่อให้แสดงผลบนหน้าจอหรือพิมพ์ออกกระดาษตามที่คนออกแบบฟอนต์ออกแบบมา มันมีเงื่อนไขการแสดงผลยิบย่อยตามภาษาศาสตร์นั้น ๆ อีกเพียบ เช่น กรณีภาษาไทย ญ หญิง สระอู ต้องใส่สระอูเป็นเชิง ได้เป็น ญู แทน, สระอา/ลากข้างที่ตาม ฤ ฦ ต้องประกบติดและลากยาวเสมอกัน นอกจากโค้ดสร้างเรขาคณิต เลยมีโค้ดคำสั่งที่เกี่ยวกับการวางตำแหน่งรูปทรงที่จะประกอบเป็นอักขระ การแทนที่อักขระ การชดเชยช่องไฟให้ดูสวย เอียงยังไงถึงสวย อักขระขนาดเท่าไหร่จะต้องชดเชยยังไง render ลง pixel แล้วชดเชยยังไงถึงดูคม เนียน ฯลฯ)

กลับมาที่ปัญหา …

1. TH Sarabun PSK เป็นฟอนต์ประกวดในโครงการที่รู้จักกันว่า ฟอนต์แห่งชาติ ทุกฟอนต์ในโครงการนี้จะแปะ DIP/SIPA license ที่ไม่ compatible กับสัญญาอนุญาตใด ๆ เลย เป็นอุปสรรคในการแก้ไขปรับปรุงมาก ๆ และเป็นอุปสรรคในการนำไปใช้งานมากกว่าที่คิด (เช่นบันทึกเอกสารโดยฝังฟอนต์ในไฟล์เอกสาร หรือเผยแพร่ไปพร้อมกับซอฟต์แวร์อื่นอย่าง Google Docs อาจตีความเป็นการทำ bundled ซึ่งในสัญญาอนุญาตเขียนไว้ว่าห้ามทำโดยไม่ได้รับอนุญาต)

และ ..

2. TH Sarabun PSK เป็นฟอนต์ที่มี bugs ครับ มันแสดงผลได้ไม่ตรงกับที่ควรจะเป็น

คุณศุภกิจถึงออกฟอนต์ที่แก้ bugs ของ TH Sarabun PSK ในชื่อ TH Sarabun New โดย SIPA กับคุณศุภกิจเปลี่ยนมาใช้สัญญาอนุญาตเป็น GPL Font Exception (GPL+FE) แทน เพื่อจะได้ไม่มีปัญหาในการนำไปใช้งานหรือปรับปรุงแก้ไขในภายหลังอีก

TH Sarabun New จึงเป็นฟอนต์ที่ทุกคนควรใช้แทน TH Sarabun PSK กันมาตั้งนานแล้ว ควรจะเลิกยึดติดกับมติฯ เรื่อง TH Sarabun PSK กันตั้งนานแล้ว

กลับมาที่ Google Fonts .. หลังจากนั้นอีกพักใหญ่ คุณศุภกิจเอาฟอนต์เข้าโครงการ Google Fonts จนได้ ในชื่อสั้น ๆ ว่า “Sarabun”

(เข้าใจว่าที่ใช้ชื่อ Sarabun เพื่อจะได้ไม่เกิดปัญหาขัดกับ TH Sarabun New)

Sarabun เป็นฟอนต์ตระกูล TH Sarabun ที่ code และ design สมบูรณ์สุด ๆ แล้ว ครบถ้วน ดีกว่า TH Sarabun New เสียอีก

หากเข้าใจที่มาทั้งหมดนี่ จะพอสรุปเรื่องฟอนต์เอกสารราชการได้ว่า

“ใช้ฟอนต์ Sarabun กันเถอะครับ”

มันคือตัวที่คุณศุภกิจ – ผู้พัฒนาฟอนต์นี้มาตั้งแต่ TH Sarabun PSK แก้ปัญหาทุกอย่างจนสมบูรณ์ที่สุดแล้ว และเป็นสัญญาอนุญาต OFL ที่เขียนขึ้นสำหรับฟอนต์แบบเสรี (free/libre/open) โดยเฉพาะ ตรงกับเจตนาในการเผยแพร่ให้ใช้งานมากที่สุด ลดปัญหาผู้ใช้ละเมิดสัญญาอนุญาตโดยไม่เจตนาไปเยอะมาก ๆ

ฟอนต์ Sarabun โหลดจากเว็บโครงการ Google Fonts ได้ฟรี ติดตั้งได้ทุก OS ใน Google Docs มีให้ใช้ ส่วนตัว แนะนำน้ำหนัก Thin, Light, ExtraLight เส้นคมกริบ อักขระไทย-อังกฤษสูงเท่ากัน เอกสารอ่านง่าย สะอาดตา

สุดท้าย – คงไม่พูดไม่ได้ – ถ้าใครยังมี TH Sarabun IT๙ รวมถึงตระกูล IT๙ อื่น ๆ อยู่ในเครื่อง / ใครยังเผยแพร่บนเว็บ ..

ลบทิ้งเถอะครับ

IT๙ เป็นฟอนต์ที่ใครสักคน แก้ไข ดัดแปลง ขึ้นจาก TH Sarabun PSK เผยแพร่ในวงกว้าง โดยไม่ได้รับอนุญาต .. การแก้ไขดัดแปลงนั้น ทำให้ข้อมูลในเอกสารผิดเพี้ยนไปจากอักขระที่ปรากฏในเอกสาร IT๙ ก่อโทษเป็น technical debt ด้านไอทีก้อนใหญ่ที่สุดก้อนนึงของประเทศไทย ความเสียหายมันยิ่งกว่าซอฟต์แวร์ไม่พึงประสงค์บางตัวเสียอีก ควรยุติการใช้/เผยแพร่กันนานแล้วครับ